Tazminat, genel anlamıyla herhangi bir fiil veya haksız yapılan bir işlem sonrasında fiilden veya işlemden zarar gören kişinin zararlarının ödenmesi anlamına gelmektedir. Toplum yaşamını koruma altına alan yasalar, herhangi bir sebebe dayanmaksızın işlerinden çıkarılan kişilerin hangi şartlarda ne tür tazminatlar alacağını da belirlemiş bulunmaktadır. Buna göre, haklı gerekçelerle kendi isteğiyle işten ayrılan veya işverenin geçerli bir sebep ortaya koymadan işten çıkardığı kişiler,
- Kıdem tazminatı
- İhbar tazminatı
- Yıllık izin ücretleri
- Fazla mesai
- Hafta sonu ve resmi tatil ücretlerini almaya hak kazanmaktadır.
Kıdem tazminatının işten çıkan veya çıkarılan işçiye ödenebilmesi için, kişinin bazı şartları yerine getirmiş olması gerekir. Akdi takdirde tazminat hakkından yararlanabilmesi mümkün değildir.
Bazı durumlarda işveren işten çıkardığı işçi ile karşılıklı anlaşma yoluna giderek ortak bir noktada buluşmak adına ikale sözleşmesi yaparak sorunun çözülmesini talep edebilmektedir. Ancak bu tür sözleşmeler her iki tarafında kabulünü gerektiren bir durumdur.
Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı gerek haklı gerekçelere dayalı olarak işi bırakan, gerekse işveren tarafından hiçbir haklı gerekçe olmadan işten çıkarılan işçilere ödenmesi zorunlu olan bir tazminat türüdür. Yasanın tanımış olduğu haklar dışında kendiliğinden işi bırakan işçiye tazminat ödenmez. Kıdem tazminatı uygulaması işçilerin sebepsiz yere işten çıkarılmalarının önünde bir engel olduğu gibi, emeklilik dönemleri için de önemli bir birikim olarak görülmektedir.
Kıdem tazminatının ödenmesini zorunlu kılan durumların oluşması durumunda işçiye çalışılan her yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan süreler de oranlanmak suretiyle tazminat tutarına eklenmektedir. Kıdem tazminatlarının hesaplaması yapılırken işçiye ödenmesi gereken maaş tutarının yanı sıra, para veya para ile ölçülebilen yol ve yemek parası, ikramiye ödemeleri vb. gibi menfaatlerin brüt tutarları göz önüne alınmaktadır.
Kıdem tazminatı alabilme koşullarından biri de, iş yerinin farklı bir yere taşınması, çalışma koşullarındaki değişiklikler, iş sözleşmesi hükümlerinde değişiklik yapılması, işyeri uygulamalarında farklılıklardır. Bu tür konular işçi işveren ilişkilerini düzenleyen iş sözleşmeleriyle düzenlenmekte olup, yazılı olan şartlara aykırılık oluşturan tüm oluşumlar, işverenin işçiye tazminatını ödemesini gerektirmektedir. Çalışma koşulları veya işyeri değişiklikleri ile ilgili değişiklik yapmak isteyen işverenler bu durumu yazılı olmak kaydıyla bildirmek ve bu konuda işçinin onayını almakla yükümlüdür. İşçinin sunulan şartları 6 gün içerisinde kabul etmemesi halinde, yapılacak değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşçinin bu davranışına bağlı olarak iş akdinin feshedilmesi halinde kıdem tazminatı konusundaki yükümlülükler yerine getirilmelidir.
İşten Çıkarılma Tazminatını Alabilmek İçin Gereken Koşullar
Çalışanlara işten çıkarılma sonucunda hangi şartlarda kıdem tazminatı ödenmesi gerektiği 1475 sayılı kanunun 14 maddesinde belirtilmiş bulunmaktadır. Buna göre işten çıkarılan bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için,
- İş yerinde 1 yıldan az olmamak kaydıyla çalışıyor olmak,
- İyi niyet ve ahlak kurallarına aykırı davranışlarda bulunmamak
- Askerlik görevi sebebiyle ayrılmak
- Evlilik gerekçesi ile ayrılık ( kadınlar için geçerlidir)
- Emeklilik hakkının elde edilmesi sebebiyle işten ayrılma durumunda kıdem tazminatı almaya hak kazanabilmektedir.
İşçinin kendi isteğiyle yani istifa ederek işten ayrılması halinde kıdem tazminatı ödenmez. Ancak yasanın tanıdığı bazı istisna hallerde tazminatın ödenmesi zorunludur. Askerlik, emeklilik süresinin dolması, sağlık problemleri dolayısıyla iş göremezlik durumunun belgelenmesi veya işverenin genel ahlak kuralları ve iyi niyete aykırı davranışlarda bulunduğunun kanıtlanması halinde kendi isteğiyle ayrılsa bile tazminata hak kazanmaktadır.
İşten Çıkarılan İşçinin İşverenden Alacağı Haklar
İşveren ile işçi arasında karşılıklı olarak imzalanmış olan bir ikale sözleşmesi mevcutsa, işsizlik maaş ödeneğinin toplamını işverenden alabilmektedir. Ayrıca işten çıkarıldıktan sonraki dönemde yen bir iş bulması için geçmesi muhtemel 2-3 ayın maaş ödemesini talep edebilmektedir. İşveren tarafından haklı hiçbir gerekçeye dayanmayan işte çıkarmalarda ise, kıdem tazminatı ve yasayla belirlenmiş olan tüm tazminatların ödenmesi zorunludur. Tüm bunların dışında işçi işe iade davası açmak kaydıyla haksız bir şekilde kaybettiği işine geri dönebilme imkânına sahip bulunmaktadır.
İşe iade davasını işçinin kazanması, ancak işveren tarafından kabul görmediği hallerde, işveren mahkemenin belirleyeceği tutardaki tazminatı işçiye ödemekle yükümlüdür. Haksız olarak işten çıkarılan işçinin sağlık yardımlarından yararlanması için de belirli süreler kanunla net bir şekilde belirtilmiş bulunmaktadır. Buna göre, işçi işten çıkarıldığı tarihten önce 90 gün pirim ödemişse, 100 gün sağlık hizmetlerinden yararlanabilmekte, 90 gün pirim ödemesi bulunmayan işçiler ise sadece 10 gün sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir.
İşten çıkarılan işçinin haklarından biri de, işsizlik ödeneğidir. Kusuru olmadan işten çıkarılan ve son 3 sene içerisinde 600 gün sigorta primi ödemesi olan bir kişi, son 4 aydaki ortalama brüt kazancının % 40’ı kadar işsizlik ödeneği almak suretiyle yeni bir işe bulana dek yaşamını idame ettirebilmektedir. İş hukuku davaları oldukça karmaşık süreçlerden oluşan ve dikkatle sürdürülmesi gereken davalardır. Bu sebeple bu tür davaların açılması ve yürütülmesi konusunda şiş hukuku konusunda yetkin bir avukat veya hukuk bürosundan destek alınması gereklidir.
Sizde iş tazminatı hakkında detaylı bilgiyi almak için İş Hukuku Avukatı sayfamızı ziyaret edin ya da hemen bizi Arayın.
Diğer Yazılarımız: